De priegelaar / perfectionist

het vloerkleed

“Ik zie dat je iets aan het haken bent, Saar, vertel eens?” Vraag ik een leerling. Ze kan met zeer veel aandacht met haar beeldend werk bezig zijn heb ik al gemerkt. Bij tekenen liet ze een goed ontwikkelde fijne motoriek, oog voor detail, creatieve ideeën en een natuurlijk gevoel voor compositie zien. De verwachtingen zijn hoog, maar ook vooral bij haarzelf. Want ze werkt erg secuur en gefocust, maar snel gaat het niet. Saar is niet zomaar tevreden en bij voorkeur gaat het in een keer perfect. Haar tekeningen kwamen bijna nooit af en bij handvaardigheid is dit een nog grotere uitdaging. “Ik maak een vloerkleed.” zegt Saar “Die komt daar, kijk.”

Ze wijst me op haar tot in detail uitgewerkte schets. Ik zie een gezellig ingerichte boomhut met een fleurig vloerkleed op de vloer. “Leuk hoor.” zeg ik. “En je was thuis al begonnen, zie ik?” “Ja, klopt. Hier op school hadden we niet de goede kleuren” Ik glimlach, maar voel ook lichte wanhoop opkomen. Een vloer om het vloerkleed op te leggen is er namelijk nog niet. Want ook de onderdelen van de vloer moesten van thuis komen en die zijn weer vergeten.

geen ruimte voor afwijken

Saar heeft een heel duidelijk beeld over hoe haar werk moet worden. Zo duidelijk, dat er geen ruimte is voor experiment of afwijken van haar plan. Daarom moest de vloer van speciale houten spatels worden gemaakt waar ze thuis ook graag mee knutselt. En het vloerkleedje in de kleuren die ze alleen thuis precies zo heeft. “Saar, je weet dat je best mag afwijken van je schets he? Dat een werk uiteindelijk anders wordt dan je als eerst had bedacht hoort ook een beetje bij het creatieve proces.” probeer ik haar voorzichtig aan te moedigen. “Jaahaaa. Dat heb je al gezegd. Maar ik vind het zo gewoon mooier.” “Dat begrijp ik. Maar het gaat nog niet zo erg snel zo. We hebben niet zo heel veel lessen meer voor het af moet zijn en jouw boomhut heeft nog geen vloer. Het zou jammer zijn als je straks alleen een heel mooi kleedje hebt gemaakt. We hebben heel veel verschillende materialen hier op school dus je kunt ook met ander materiaal dan de spatels verder werken aan je boomhut. Dan leer je gelijk nieuwe materialen kennen!” Probeer ik vol te houden. “Eerst maak ik het kleedje af.” antwoord ze koppig. Ik laat het er even bij. Terwijl ik andere leerlingen help, denk ik na over welke grenzen ik haar kan stellen over wat ze wanneer gedaan moet hebben. Ze is echt goed in wat ze doet, maar daadkracht en keuzes maken hoort ook bij het creatieve proces en een goede zelfstandige werkhouding. Als ik later bij haar terugkom, is ze nog niet heel veel verder met het kleedje. Er was iets niet goed genoeg en ze heeft de heleboel uitgehaald en begon weer een heel stuk opnieuw. Ik zeg haar dat ze deze les aan haar kleedje mag werken, maar de volgende les de vloer af moet maken. Met of zonder spatels. Zuchtend vervolgd Saar haar haakwerk.

Garantie op succes of leerwinst

In elke klas zit er wel een. Vaak wel meer. Perfectionisten of priegelaars. Die de kleinste dingen tot in detail willen uitwerken en gefrustreerd raken als dit niet lukt. Of als dingen er niet zo uit gaan zien zoals ze van tevoren hadden bedacht en voorgesteld in hun hoofd. De boomhut van Saar is nooit afgekomen. Ik stond nog niet zo erg lang voor de klas en had deze mate van perfectionisme nog niet vaak gezien, hier grenzen aan stellen vond ik best wel spannend. Je wilt kids natuurlijk in hun waarde laten en voorkomen dat ze gedemotiveerd raken. Inmiddels ben ik verder en door de jaren heb ik een beetje geleerd hoe je deze kids kunt helpen. Voor deze leerlingen is het belangrijk om ze te zien in hun behoeften, maar ook zeker om grenzen te stellen en ze uit hun comfortzone te halen. Ze zijn geneigd om te doen wat ze al kunnen. Het moet immers goed en het liefst in een keer. Nieuwe dingen geven meer risico op mislukking. Maar deze leerlingen uit hun comfortzone halen levert veel meer leerwinst op. Saar wilde perse bepaalde materialen gebruiken omdat ze dit mooier vond. Als je doorvraagt wat het dan mooier maakt, is er niet echt een duidelijk antwoord. Het gaat meer om de garantie op succes. Als de perfectionisten voor nieuwe uitdagingen worden gesteld kan dit echt best heel lastig voor ze zijn, maar ze zijn wel erg gemotiveerd om iets te laten slagen. Vaak helpt het om ze een duidelijke grens te stellen door bijvoorbeeld van ze te eisen om een ander (voor hen nieuw) materiaal te gebruiken. De voldoening zal des te groter zijn als ze iets nieuws hebben gedaan tot een bevredigend resultaat. Maar help ze dan wel even op weg. Ze hebben wel de geruststelling nodig dat ze ook dit onder de knie gaan krijgen.

Het zal ze meer zelfvertrouwen geven om een volgende keer ook iets nieuws te pakken of op z’n minst is hun repertoire van toe te passen materialen en technieken vergroot. Hierdoor hebben ze meer mogelijkheden om zichzelf in beeld uit te drukken en zal hun werk rijker worden. Tot slot is daadkracht echt iets waar de gemiddelde perfectionist in kan (en moet) groeien. Keuzes maken in het belang van het grotere geheel en het totale eindwerk vraagt veel van een perfectionist omdat het soms ten koste gaat van bijvoorbeeld de afwerking van een bepaald onderdeel. Hun lat ligt hoog, ze zijn niet snel tevreden en zullen hun werk vaak veelvuldig vergelijken met dat van anderen. Geef complimenten op de inzet en stappen die de leerlingen maakt in daadkracht. Benoem de vooruitgang die je ziet in het gebruik van het nieuwe materiaal of de nieuwe techniek en het werktempo. Let op: daadkrachtig te werk gaan en (dus) dingen minder perfectionistisch afwerken kan echt voelen als een overwinning, maar ook zeker als een offer. Wees mild.